Hergebruik van bouwmaterialen in de lift. De opkomst van circulair bouwen – en dus ook slopen

In 2050 moet de Nederlandse economie volledig circulair zijn, in 2030 al voor de helft. Dus ook de sloop- en recyclingbranche. De transitie is ondertussen in volle gang en steeds meer sloop- en recyclingbedrijven zijn zich bewust van de belangrijke bijdrage die zij kunnen leveren. Branchevereniging VERAS noemt sloopaannemers zelfs de “grondstoffenleveranciers voor de bouw.”

“Circulair slopen is het zodanig slopen, ont­mantelen, demonteren en remonteren, dat de grond­stoffen die vrijkomen, weer in andere projecten hoog­waardig worden toe­gepast. Circu­lair slopen is dus een essentiële schakel in de circulaire economie”, zo vermeldt VERAS het op de eigen thema­website over dit onderwerp.

Circulair slopen werkt fundamenteel anders dan traditioneel slopen. Het begint met een serieuze analyse van een gebouw om de mogelijkheden voor hergebruik in kaart te brengen. Daar­na wordt het gebouw zoveel mogelijk gedemonteerd en worden losse onder­delen en materialen eruit gehaald. Belangrijk is dat de zorgvuldig terug­gewonnen materialen en grond­stoffen daad­werkelijk worden in­gezet in bouw­projecten, zodat daarmee de negatieve impact van lineair materiaal­gebruik wordt voor­komen. Met de online markplaats Insert komen vraag en aanbod van gebruikte materialen steeds vaker bij elkaar.

Vanwege strengere nationale- en Europese wet- en regelgeving om energiegebruik en schadelijke emissies bij productie van nieuwe materialen (CO2) terug te dringen, restafval hoger te belasten en circulair bouwen te bevorderen, zal de markt voor circulair slopen in de komende jaren een flinke vlucht nemen, zo verwachten niet alleen VERAS-leden, maar ook andere spelers in de keten. 

Ook spelen toenemende schaarste aan primaire (nieuwe) grondstoffen en daarmee hogere prijzen een rol, terwijl tegelijk veel gebruikte (secundaire) grondstoffen uit sloop op de markt komen. Vanuit die optiek valt de meeste winst te behalen uit recycling van grote stromen secundaire grondstoffen als beton, keramische materialen, bitumen en hout. Dit vraagt van de bouwsector om een totaal andere manier van ontwerpen, produceren en bouwen. Het lukt niet zonder demontabel en modulair ontwerpen. Dit betekent een ingrijpende systeemverandering en andere rolverdeling van partijen in het bouwproces. Op een gezamenlijke bijeenkomst van sloopbedrijven en architecten afgelopen voorjaar klonk dan ook veelvuldig het geluid dat sloopbedrijven al veel eerder in het ontwerpproces betrokken moeten worden. Zij weten immers uit ervaring wat wel en niet gemakkelijk te demonteren en te vervoeren is, en wat de (rest)waarde van
gebruikte bouwproducten is. 

Essentieel is ook een zogenaamd ‘gebouw- of materialenpaspoort’, een digitale database waarin alle gegevens en gebruikte materialen van een gebouw zijn opgeslagen en toegankelijk blijven. Binnen het platform CB’23 – dat is opgericht om vóór 2023 nationale, bouwsector-brede afspraken op te stellen over circulair bouwen – wordt hard gewerkt aan een uniform paspoort waar de gehele keten mee kan werken. 

Circulair slopen betekent tot slot ook digitaal werken. Zonder een goed BIM-model van een gebouw is het lastig om een businesscase rond te breien. En producenten en leveranciers van materialen zullen veel beter moeten nadenken over hoe hun producten ook in de verre toekomst nog bruikbaar zijn. 

Ondanks de de groei van circulair bouwen en slopen is het nog lang geen standaard. Hoewel de overheid dus forse ambities heeft gesteld op het gebied van circulariteit, zijn de juiste prikkels nog niet verwezenlijkt in beleid, zo concludeerde adviesbureau Copper8. “Het huidige belasting­systeem bijvoorbeeld, werkt circulariteit eerder tegen dan in de hand. Circulariteit vraagt om extra arbeid, in de vorm van reparaties, het selectief ontmantelen van producten, kwaliteits­controles, etc. Doordat arbeid relatief duur is en materiaal­gebruik en afvalproductie relatief goedkoop, wordt materiaalintensivering gestimuleerd en circulariteit belemmerd.” 

Wat als we in plaats van hoge belastingen op arbeid meer belasting zouden heffen op het gebruik van grondstoffen en vervuiling?, vragen de onderzoekers zich af. Welke andere beslissingen worden er gemaakt in een bouwproces en hoe beïnvloedt dit de kosten van een project?

Door deze ‘groene’ belastingen te heffen en de inkomsten daarvan in te zetten om de belasting op arbeid te verlagen, ontstaan er in theorie gelijktijdig twee impulsen voor circulair bouwen en slopen. Zo wordt het aantrekkelijker om grondstoffen te hergebruiken en betaalt de vervuiler.