‘Nog een lange weg te gaan tot een volledig circulaire economie’

13% van de grondstoffen die in 2020 ingezet werden in de Nederlandse economie bestond uit hergebruikte materialen. Dit percentage is vrijwel hetzelfde als in 2014. Wat betreft hergebruik is de circulariteit van de economie nauwelijks toegenomen. Dat blijkt uit de nieuwste cijfers van het CBS over grondstoffengebruik, die een onderdeel vormen van de Integrale Circulaire Economie Rapportage (ICER), een samenwerkingsverband van het PBL, CBS, CPB, CML, RIVM, RVO, Rijkswaterstaat, TNO en de Universiteit Utrecht.

Niet-metaal mineralen, waaronder zand en grind, werden met 31% het vaakst hergebruikt, iets meer dan in 2014 (29%). Dit is onder andere bouwafval dat voornamelijk wordt gebruikt voor de ophoging van wegen. Bij fossiel is het hergebruik laag, omdat fossiele energiedragers meestal worden verbrand voor energieopwekking. Wel kan het gebruik worden verminderd, bijvoorbeeld door meer hernieuwbare energie in te zetten.

Naast hergebruik is het verminderen van de grondstofbehoefte een andere manier om uit­eindelijk volledig circulair te kunnen worden. De totale hoeveelheid grondstoffen die in de Nederlandse economie wordt ingezet exclusief gerecycled afval (de directe materiaalinzet) was in 2020 (359 miljard kilogram) behoorlijk afgenomen ten opzichte van 2014 (390 miljard kilogram). De daling in grondstoffeninzet komt met name door een lager gebruik van fossiele brandstoffen en niet-metaal mineralen. De stikstofcrisis, waardoor er minder gebouwd kon worden, speelt hierin een rol. Ook de coronacrisis was van invloed: door het verplichte thuiswerken was er minder woon-werkverkeer en werd er minder gevlogen. De daling in het gebruik van fossiele brandstoffen is mogelijk niet structureel.

“Van de verwerkte grondstoffen gaat een flink deel (110 miljard kilogram of ruim 25%), met name biomassa en fossiele energiedragers, ‘verloren’ als grondstof door verbranding en voedsel en andere producten die slechts een keer gebruikt kunnen worden”, schrijft het CBS. “Dit levert een belangrijke bijdrage aan de uitstoot van CO2 en andere broeikasgassen. Een ander aanzienlijk deel van de grondstoffen komt terecht in de afvalstroom (60 miljard kilogram), waarvan een deel gerecycled terugkomt in de grondstoffen die in de Nederlandse economie verwerkt worden (50 miljard kilogram).”

Dit gerecyclede afval kan slechts een klein deel van de totale hoeveelheid grondstoffen die nodig zijn vervangen. Op dit moment dekken de vrij­gekomen secundaire materialen (50 miljard kilo­gram) of zelfs al het afval (60 miljard kilo­gram) niet het gebruik van materialen in de binnen­landse economie van 229 miljard kilogram (ener­getisch verbruik en materiaal­gebruik). Voor een circulaire economie moet het gebruik van fossiele energiedragers omlaag en moeten materialen efficiënter ingezet worden. Dit laatste kan bijvoor­beeld door levensduurverlenging of het delen van producten.

De komende jaren treft het kabinet tal van maatregelen om zuiniger en innovatiever om te gaan met grondstoffen en producten. Kleding moet veel vaker worden hergebruikt of gerecycled. Ook de bouw moet meer gaan hergebruiken. En elektronische apparaten moeten langer kunnen meegaan. Alleen met meer ambitie, heldere regels en circulair ondernemerschap blijft het doel om in 2050 een economie nagenoeg zonder afval te hebben haalbaar. Daarnaast is ook een omslag in het denken nodig. Dat stelt staatssecretaris Heijnen van Infrastructuur en Waterstaat. “Het roer moet om. We moeten echt anders gaan kijken naar hoe we omgaan met de beperkte grondstoffen die er zijn. We zijn te veel gewend aan consumptie van spullen en dat levert gigantisch veel afval op, en put de aarde uit. Ik houd normaal niet zo van heel grote woorden, maar hergebruik van grondstoffen en producten is de enige manier om de aarde leefbaar te houden. Ook voor de generaties na ons. Als we zo doorgaan hebben we straks de grondstoffen van drie wereldbollen nodig, en we hebben er maar één. Dat is onhoudbaar. Er is vaak aandacht voor het percentage economische groei. Ik vind dat we daarbij breder moeten kijken en ook aandacht moeten hebben voor hoe circulair onze economie is. Niet alleen voor de leefbaarheid van onze planeet, maar ook voor een toekomstbestendige economie.”